مجله خبری-سبک زندگی نگار: شب یلدا یا همان شب چله که به عنوان بلندترین شب سال و آخرین شب آذر ماه شناخته شده است قدمتی تاریخی و طولانی دارد، دلیل اینکه این شب را شب چله نامیده اند این است که فردای آن چله بزرگ که به مدت ۴۰ روز طول میکشد شروع خواهد شد.
گفته شده است در ایران باستان به خاطر اینکه روز را به کشت و کار میگذراندند آفریده فردا محسوب میشده، اما شب که پر از سکوت و تاریکی مطلق بود و دزدیها و کشتارها در آن انجام میگرفت بنابر این نوشته شده است که اهریمن به وجود آورنده آن است.
به همین منظور ایرانیان با روشن کردن آتش و روشنایی بخشیدن به خانهها این شب را بی آزار به صبح میرساندند تا از گزند جادوگران، نیروی اورمزدی، پریان و دیوان در امان باشند، چراکه بر این باورند که مکانی که در آن آتش روشن شود آنها نمیتوانند به آن خانه راه یابند، به همین خاطر یک نفر که نام آتروپات به او داده بودند را مسئول روشن نگه داشتن آتش میکردند.
جالب است بدانید هنوز هم که هنوز است خراسانیان مجالس شبانه خود را با نام آتشان خطاب میکنند. این جشن نشان دهنده آن است که ایرانیان پیش از هزاران سال قبل به حرکت خورشید پی برده بودند، بنابراین در شب یلدا در انتظار خورشید میماند تا در مقابل تاریکی پیروز میدان گردد و به این تا صبح بیدار میماندند.
واژه یلدا از ریشه سریانی برگرفته شده است و معنی آن میلاد و ولادت میباشد. یعنی ولادت و میلاد خورشید.
ناتالیس آنویکتوس به معنی روز تولد مهر شکست ناپذیر نامی است که رومیان به آن گذاشته اند. در برهان قاطع سال ۱۰۱۵ قمری نوشته شده است که: «یلدا شب آخر پاییز و شب اول زمستان میباشد که اول جدی و آخر قوس است و آن درازترین شب هاست در تمام سال و در آن شب و یا نزدیک به آن شب آفتاب به برج جَدی تحویل میکند و گویند آن شب به غایت شوم و نامبارک میباشد و بعضی گفته اند شب یلدا یازدهم جدی است.
مراسم و شب نشینی شب یلدا از جمله مراسمهای سنتی متداول در ایران محسوب میشود.
این مراسم اگرچه از دیرباز تا به امروز به میزان کمی آن هم نسبت به فرهنگهای مختلف دستخوش تغییراتی شده است، اما به هیچ عنوان فراموش نشده و به نوعی ماندگارتر نیز شده است. این آداب و رسوم از گذشتگان، مادربزرگها و پدربزرگها سینه به سینه انجام شده است و همینطور ادامه پیدا کرده است.
چنانچه گذری به تاریخ فرهنگی - اجتماعی ایران داشته باشید تصاویر جذاب آیینها و سنتهای جشن یلدا را ببینید متوجه خواهید شد که این اتفاق قدمت هزار ساله دارد.
جالب است بدانید که تدارک استقبال از شب یلدا در بعضی از نقاط کشور گاهی از تابستان شروع میشود مثلاً اکثر خانوادهها اقدام به ترشی انداختن در تابستان میکنند و برخی از نقاط ایران نیز بسته به شرایط و کارهایی که قرار است انجام دهند تدارکات را از قبل میچینند
در بیشتر نقاط ایران در مناطق سردسیر، کرسی از ویژگیهای بارز شب یلدا میباشد، ایرانیان زیر چهارپایه چوبی که کرسی نام دارد با گذاشتن منقل روی خاکستر و رفتن به زیر آن میز چوبی خود را گرم میکنند.
یکی از پژوهشگران نوشته است که معمولا بکار بردن کرسی از نخستین روز زمستان یا همان شب چله آغاز میشود و تا پایان چله بزرگ و گاهی تا چله کوچک به طول میانجامد.
بنابر نگارش هاشم رضی تاریکی اهریمن با پرتو آتش توسط ایرانیان باستان از میان میرود و با روشن کردن آتش در شب یلدا با تولد خورشید گرد هم در میآیند و سفرهای مملو از میوههای خشک و تازه و تنقلات پهن میکنند. این سفره برایشان مقدس بود و میوهها به عنوان تمثیلی محسوب میشد که بهار و تابستانی پربار پیش رو داشته باشند. جالب است بدانید که در بعضی از نقاط کشور از جمله رشت، سبزوار، لاهیجان و ایلام پارچههای رنگی زرشکی یا سبز در کف اتاق پهن میکردند و داخل آن شیرینیها و آجیل شب یلدا را میچیدند و هیچ سفرههای بدون هندوانه نبود.
اکثر مردم ایران در شب چله اقدام به درست کردن غذاهای گوناگون و البته خرید خوراکیهایی نظیر شب چره، میوه و شیرینی میکنند.
هندوانه خوری هم که برای همه پدیده آشنایی است، هر چقدر هم به تاریخ چند سال قبل برگردیم میتوانیم حضورش را تا دوره قاجار در بین خانوادههای ایرانی لمس کنیم.
تاریخ نگار دیگر دوره قاجار به نام عبدالله مستوفی همچنین در کتاب «شرح زندگانی من» اشارهای به این سنت کرده است که "برادرش آقای فتح اللّه مستوفی" میفرمودند:
«که در سال ١٣١٢ قمری که بفارس میرفتیم در باغشاه فین کاشان منزل کرده بودیم. روز اول سرطان و اول روز تابستان بود، در این روز مثل هندوانه خوردن شب اول چله زمستان یا بهتر بگویم برعکس آن آب تنی عمومی بخصوص در دهات و شهرهای کوچک معمول است».
ساکنان برخی از نقاط ایران سفره قلمکار یا ترمه روی یک سینی یا طبق مستطیلی انداخته و آن را تزیین و آینه کاری میکنند و ظرفهای تزیین شده پر از میوه و شیرینی را داخل آن میگذارند و به سمت خانه عروس راهی میشوند.
خانواده عروس نیز هم اندازه با آن پیراهن یا پارچه مردانه به عنوان هدیه برای داماد پس میفرستند. نکته جالبی که وجود دارد این است که اهالی مرند جدا از فرستادن هدیه برای عروس، چراغی نیز به عنوان خوشبختی و روشنی در کنار سایر هدیهها به او میفرستند.